Związki Rakotwórcze

Pomiary związków rakotwórczych na stanowiskach pracy – klucz do bezpieczeństwa pracowników

Bezpieczeństwo i zdrowie pracowników to priorytet każdej odpowiedzialnej organizacji. W środowiskach pracy, gdzie istnieje ryzyko narażenia na związki rakotwórcze, regularne pomiary stężenia tych substancji są nie tylko obowiązkiem prawnym, ale przede wszystkim elementem troski o zdrowie zespołu.

Co to są związki rakotwórcze?

Związki rakotwórcze to substancje chemiczne lub mieszaniny, które mogą wywoływać nowotwory u ludzi. Mogą one występować w różnych formach: gazowej, ciekłej czy stałej, i mogą przenikać do organizmu drogą wziewną, przez skórę lub wraz z pokarmem. Przykłady takich substancji to benzen, formaldehyd, azbest czy wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA).

Obowiązki pracodawcy

Obowiązki pracodawcy w przypadku stwierdzenia na zakładzie narażenia lub kontaktu z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy: 

• Rejestr prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym (załącznik) 
• Rejestr pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym (załącznik)
• Przekazywanie właściwemu PWIS informacji o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym. Nakazuje pracodawcy przekazanie ww. informacji właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy (załącznik):

– niezwłocznie po rozpoczęciu działalności (pracy na stanowisku) oraz 

– corocznie w terminie do dnia 15 stycznia danych zawartych w rejestrze prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym

• Wykonywanie badań i pomiarów czynnika o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym. 
• Właściwe oznakowanie stanowisk pracy, opakowań, zbiorników i instalacji zawierającej substancję chemiczną, mieszaninę lub czynnik o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym. 
• Przeprowadzanie okresowych szkoleń pracowników
• Stosowanie odpowiednich środków zabezpieczających pracowników przed nadmiernym narażeniem na działanie czynników o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym
• Informowanie (na bieżąco) pracowników i ich przedstawicieli o narażeniu na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym
• Orzeczenia lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy
• Ograniczenie do niezbędnego minimum liczby pracowników mających kontakt z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym
• Zaopatrzenie pracowników w wymagane środki ochrony indywidualnej,
• Wprowadzenie zakazu spożywania posiłków i napojów w miejscach kontaktu z czynnikami o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym
• Określenie zasad postępowania w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powodujących zagrożenie dla pracowników (instrukcje stanowiskowe bhp).

Oznakowanie

	SUBSTANCJE RAKOTWÓRCZE			SUBSTANCJE MUTAGENNE			SUBSTANCJE REPROTOKSYCZNE
Kategoria	Carc. 1A	Carc. 1B	Carc. 2	Muta. 1A	Muta. 1B	Muta. 2	Repr. 1A	Repr. 1B	Repr. 2	Lact.
Piktogram										brak
Hasło ostrzegawcze	Niebezpieczeństwo		Uwaga	Niebezpieczeństwo		Uwaga	Niebezpieczeństwo		Uwaga	Brak
Zwrot określający zagrożenie	H340		H341	H340		H341	H360, H360FD, H360D, H360F, H360Df, H360Fd		H361, H361fd, H361d, H361f	H362
Zwrot określający środki ostrożności	P201, P202, P280, P308+P313, P405, P501			P201, P202, P280, P308+P313, P405, P501			P201, P202, P280, P308+P313, P405, P501			P201, P260, P263, P264, P270P308+P313

Wyjaśnienie zwrotów użytych w tabeli: 

• P201 – Przed użyciem zapoznać się ze specjalnymi środkami ostrożności.
• P202 – Nie używać przed zapoznaniem się i zrozumieniem wszystkich środków bezpieczeństwa.
• P260 – Nie wdychać pyłu/dymu/gazu/mgły/par/rozpylonej cieczy.
• P263 – Unikać kontaktu w czasie ciąży i podczas karmienia piersią.
• P264 – Dokładnie umyć … po użyciu.
• P270 – Nie jeść, nie pić i nie palić podczas używania produktu.
• P280 – Stosować rękawice ochronne/odzież ochronną/ochronę oczu/ochronę twarzy/ochronę słuchu/…
• P308 + P313 – W przypadku narażenia lub styczności: Zasięgnąć porady/zgłosić się pod opiekę lekarza.
• P405 – Przechowywać pod zamknięciem.
• P501 – Zawartość/pojemnik usuwać do …

Jak przeprowadza się pomiary?

Pomiary związków rakotwórczych wykonują akredytowane laboratoria zgodnie z normami i przepisami prawa, takimi jak rozporządzenia Ministra Zdrowia. Procedura obejmuje:

• Pobór próbek – za pomocą aspiratorów.
• Analizę laboratoryjną – zastosowanie metod, takich jak chromatografia gazowa czy spektrometria mas, do określenia stężeń substancji.
• Porównanie wyników z normami – wyniki są weryfikowane w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) oraz najwyższych dopuszczalnych stężeń chwilowych (NDSCh).

Konsekwencje zaniedbań

Niedopełnienie obowiązku monitorowania substancji rakotwórczych może prowadzić do:

• Problemy zdrowotne – pracownicy narażeni na kontakt z rakotwórczymi substancjami mogą rozwinąć nowotwory lub inne poważne choroby.
• Kary finansowe – inspekcje pracy mogą nałożyć dotkliwe sankcje za brak pomiarów lub nieskuteczne zarządzanie ryzykiem.
• Straty wizerunkowe – brak dbałości o bezpieczeństwo może zaszkodzić reputacji firmy.

Wykaz substancji zaklasyfikowanych jako substancje o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy na podstawie klasyfikacji zharmonizowanej

Szczegółowy wykaz substancji zaklasyfikowanych jako substancje o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy na podstawie klasyfikacji zharmonizowanej można odnaleźć na stronie Instytutu Medycyny Pracy: 

Załączniki: 

Rejestr prac (czynniki rakotwórcze, mutagenne, reprotoksyczne):

Rejestr pracowników (czynniki rakotwórcze, mutagenne, reprotoksyczne):

Formularz informacyjny (czynniki rakotwórcze, mutagenne, reprotoksyczne):

Wykaz substancji zaklasyfikowanych jako substancje o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym (źródło IMP Łódź):

ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006: